روز بزرگداشت خیام

 

 

 

"گرفتار روزگاری هستیم که اهل علم فقط عده ی کمی،مبتلا به هزاران رنج و محنت ، باقی مانده که پیوسته در اندیشه ی آنند که غفلت های زمان را فرصت جسته، به تحقیق در علم و استوار کردن بپردازند."حکیم عمر خیام نیشابوری غیاث الدین ابوالفتح،عمرخیام در زامیاد(بیست و هشتم)اردیبهشت 427 هجری در نیشابور زاده شد.در ریاضیات،فلسفه،نجوم و شعر از بزرگان عصر خود بود.خیام باحدیث،تفسیر و حکمت نیز آشنا بود و فقه را نیز در میانسالی نزد امام موفق نیشابوری آموخت.هرچند خیام در غرب به واسطه ی رباعیاتش شهره است اما عمده خدمات وی به جامعه ی علمی جهان بوده است.در این نوشتار با گوشه ای از تلاش های علمی این دانشمند فرهیخته ی ایرانی آشنا خواهیم شد.

 

خیام در نجوم:

خیام به دعوت جلال الدین ملکشاه سلجوقی و وزیرش نظام الملک به اصفهان رفت تا سرپرستی رصدخانه ی اصفهان را به عهده گیرد.وی در مدت اقامت هجده ساله در اصفهان زیج ملکشاهی را تهیه کرد(زیج=زیگ،جدول محاسبات نجومی) و در حدود سال 458 طرح اصلاح تقویم را تنظیم نمود و تدوینگر و بنیانگذار تقویم جلالی شد.در این زمان خیام به عنوان اختربین در دربار مشغول بکار شد هرچند به اختربینی اعتقادی نداشت.پس از مرگ ملکشاه و کشته شدن نظام الملک ، خیام مورد بی مهری قرار گرفت و کمک مالی به رصدخانه قطع شد!

 

خیام در ریاضیات:

 

خیام نیشابوری تحت حمایت و سرپرستی ابوطاهر،قاضی القضات سمرقند، کتابی درباره ی معادلات درجه سوم نوشت و از آجا که با نظام الملک طوسی رابطه ی نیکویی داشت کتابش را به او هدیه کرد.تحقیقات و مطالعات خیام در جبر در نوع خود تحسین برانگیز است اما کشف دیر هنگام رساله ی جبر او و همچنین توفیقات ریاضیدانان در این حوزه از ریاضیات تنها موجب شگفتی اندیشمندان به سبب جنبه ی تاریخی آن شد.اثبات اصل پنجم اقلیدس که شالوده ی هندسه ی اقلیدسی است از دیگر دستاوردهای علمی عمر خیام به شمار میرود.کشف و اثبات بسط دو جمله ای n^(a+b) و همچنین ابداع روشی در بدست آوردن ضرایب منجر به نام گذاری مثلث حسابی بهانه ای بود تا نام خیام در کنار نام بزرگان دیگری چون نیوتن و پاسکال به ثبت برسد.

آثار:

1_میزان الحکمه(در فیزیک) 2_لوازم الامکنه(در هواشناسی) 3_رساله فی براهین علی مسائل الجبر و المقابله(در معادلات درجه سوم) 4_القول علی اجناس التی بالاربعا( نقش ریاضی در موسیقی) 5_رساله کون و تکلیف(حکمت خالق در خاق عالم) 6_رساله ای در بیان زیج ماکشاهی 7_رساله فی شرح ما اشکل من مصادرات کتاب اقلیدس(در خطوط موازی و نظریه ی نسبت ها) 8_رباعیات خیام(قریب به 200 رباعی)

 

نام جاوید خیام:

یکی از حفره های ماه به نام خیام است.

در سال 1980 سیارکی به نام "Omar Khayyam 3095" نامگذاری شده است.

قدیمی ترین کتابی که نامی از خیام به میان آورده و نویسنده اش هم عصر او بوده "چهار مقاله" ی نظامی عروضی است که خیام را در زمره ی منجمین گنجانده.هرچند بزرگانی چون جورج سارتن حکیم نیشابور را از ریاضیدانان بزرگ می دانند.

عمر خیام نیشابوری سرانجام به سال 517 هجری بدرود حیات گفت تا نیک نامی اش در سایه ی خدمات و تلاشهای علمی اش به یادگار بماند و مایه ی فخر ایرانیان گردد.